Zmiana wspólnika w spółce cywilnej, krok po kroku

Zbycie udziałów w spółce cywilnej przez jednego wspólnika na rzecz nowego wspólnika

Na chwilę obecną Sąd Najwyższy stwierdza nieważność umów o przekazaniu udziałów w spółce cywilnej przez jednego wspólnika na rzecz nowego wspólnika z jednoczesnym opuszczeniem spółki. W wyroku z dnia 11 lutego 2009 r. (sygn. akt V CSK 325/08) Sąd Najwyższy uznał umowę zbycia udziału w spółce cywilnej za nieważną. Czynność zbycia udziału przez wspólniczkę zakwalifikował jako jej wystąpienie ze spółki, co w przypadku spółki dwuosobowej oznaczało jej rozwiązanie. Sąd swoje rozstrzygnięcie motywował tym, że zakaz rozporządzania udziałem we wspólnym majątku wspólników (art. 863 K.c.) odnosi się do okresu istnienia stosunku spółki oraz działa także w chwili występowania wspólnika ze spółki, ponieważ konsekwencją wystąpienia jest rozliczenie przewidziane w art. 871 Kodeksu cywilnego.

Istotna jest również uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 r. (sygn. akt III CZP 135/10). Sąd Najwyższy wskazał w niej, że na skutek jednostronnej czynności prawnej, jaką jest decyzja wspólnika o wystąpieniu ze spółki, traci on zarówno członkostwo, jak i status współwłaściciela majątku wspólników, niezależnie od tego, co jest przedmiotem wspólności, gdyż art. 871 K.c. nie wprowadza w tym zakresie żadnych zróżnicowań. Skutek w postaci utraty uprawnień rzeczowych do wspólnego majątku następuje przy tym z mocy prawa. SN uznał, że występujący ze spółki wspólnik nie nabywa uprawnienia do oznaczonego udziału w majątku wspólnym, a jedynie możliwość żądania wypłaty ekwiwalentu za pozostawione prawa majątkowe. SN podkreślił wyraźnie, że wspólnik, nie mając prawa do określonego udziału w majątku wspólnym, nie mógłby nim dysponować.

Dodatkowo wskażę wyrok WSA z dnia 13 września 1995 r. SA/Ka 1686/94, w którym sąd uznał, że „poszerzenie składu osobowego spółki cywilnej jest możliwe tylko przez zawarcie nowej umowy między dotychczasowymi i nowymi wspólnikami”.

Poglądy doktryny i orzecznictwo skłania ku temu, że najrozsądniejszym rozwiązaniem jest:

1. wejście Pana do spółki,
2. zmiana umowy spółki, a następnie
3. wyjście teścia ze spółki zgodnie z art. 869 § 2 Kodeksu cywilnego, połączone z ewentualnym przekazaniem swoich udziałów córce.

Zobacz też: Zmiana wspólnika w spółce z o.o.

Zmiana składu osobowego spółki

W wyniku tego spółka będzie miała przez krótki czas 3 wspólników, a potem ponownie dwóch i nie ulegnie rozwiązaniu oraz likwidacji.

Przyjmuje się, że zmiana składu osobowego spółki, tj. wstąpienie do spółki nowego wspólnika, możliwa jest jedynie przez zmianę umowy spółki. Poglądy te zgodne są z treścią art. 863 § 1 K.c., zgodnie z którym wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Nie może też przenieść tego udziału na inną osobę. Ponadto w czasie trwania spółki wspólnik nie może wnosić o podział wspólnego majątku wspólników. Art. 863 K.c. ma charakter bezwzględnie obowiązujący, przez co wspólnicy nie mogą klauzulami umownymi ustanawiać swobody rozporządzania udziałem w majątku wspólnym.

Spółka cywilna na gruncie prawa cywilnego nie ma podmiotowości prawnej. Nie przysługuje jej też status przedsiębiorcy. W myśl ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Dlatego też osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą w ramach tej spółki muszą posiadać wpis w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Wstąpienie kolejnej osoby oznacza powstanie zobowiązania nowego składu wspólników. Zmiana składu osobowego spółki prawa cywilnego została jednak dopuszczona w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sąd Najwyższy Izba Cywilna w uchwale z dnia w 21 listopada 1995 r. III CZP 160/95, przyjął, że: „Dopuszczalne jest wstąpienie do spółki cywilnej nowego wspólnika i przejęcie przez niego dotychczasowych zobowiązań oraz uprawnień za zgodą pozostałych wspólników, w tym i jednocześnie ustępujących z tej spółki”.

W przypadku jednak spółki cywilnej to wspólnicy są przedsiębiorcami a nie sama spółka. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 14 września 2010 r., sygn. akt I FSK 1443/09, zajął stanowisko, że obligatoryjne reguły firmowania przedsiębiorców nie obejmują spółki cywilnej. Skoro brak jest w przepisach prawnych – tak podatkowych, jak i pozostałych, regulacji kształtujących nazwę spółki cywilnej, to tym samym nie można jej narzucać reguł przewidzianych dla oznaczania osób fizycznych jako przedsiębiorców. Nazwa spółki cywilnej jako podatnika nie musi więc uzewnętrzniać imion i nazwisk wspólników ją tworzących.

Ewentualna zmiana nazwy powinna mieć miejsce przy zmianie umowy spółki cywilnej poprzez przystąpienie trzeciego wspólnika, to byłby najodpowiedniejszy moment.

Przeczytaj też: Przystąpienie wspólnika do spółki cywilnej wzór

Zmiana składu osobowego i nazwy spółki

Do zmiany składu osobowego może bowiem dojść poprzez zmianę umowy spółki na podstawie aneksu zawartego pomiędzy dotychczasowymi wspólnikami a osobą przystępującą do spółki.

Pytał Pan też, czy zmiany w spółce powinny być zgłoszone do urzędu skarbowego, szczególnie jeżeli zmienia się nazwę. Samą tylko zmianę składu osobowego należy uwidocznić – w urzędzie statystycznym oraz właśnie skarbowym – do tego służy druk NIP 2 i druk NIP-D.

Działania:

1. Ustalenie brzmienia umowy spółki po Pana do niej wstąpieniu.
2. Ustalenie Pana wkładu do spółki.
3. ustalenie udziałów teścia w zyskach i stratach na poziomie np.: 1%, żona 49 a pan 50
   „Art. 867. § 1. Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach.
   § 2. Ustalony w umowie stosunek udziału wspólnika w zyskach odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach.”
   Niestety konieczne będzie rozliczenie podatkowe w podatku dochodowym teścia i Pana małżonki po wstąpieniu Pana do spółki, z tego względu, że od dnia następnego będą już inne udziały w zysku spółki (ewentualnie w stratach).
4. Zmiana umowy spółki, a tego samego dnia wpis Pana do CEIDG jako przedsiębiorcy prowadzącego działalność w formie spółki cywilnej.
5. Spis z natury na dzień Pana wejścia do spółki (celem rozliczenia spółki i wspólników do tego dnia).
6. Zgłoszenie Pana do ubezpieczenia oraz urzędu skarbowego.
7. Wystąpienie teścia ze spółki.
8. Spis z natury na dzień wyjścia teścia ze spółki (celem rozliczenia spółki i wspólników do tego dnia).
9. Zmiana umowy spółki.
10. Zgłoszenie zmian do GUS i US.
11. przekazanie przez teścia w darowiźnie swoich praw do majątku jaki ma otrzymać w wyniku rozliczenia po wyjściu z niej (należałoby to połączyć z datą wyjścia, aby przekazanie miało miejsce od następnego dnia). 
12. Zgłoszenie darowizny przez Pana małżonkę do US.
13. Likwidacja działalności teścia.
14. Wyrejestrowanie teścia z ubezpieczeń.
15. Rozliczenie podatkowe teścia.

Uwaga:

• Osoba fizyczna, która przystępuje do spółki cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą, powinna mieć już wpis w CEIDG. Jeżeli takiego wpisu nie ma, musi go uzyskać. We wniosku o wpis do CEIDG może wskazać jako datę rozpoczęcia działalności planowany dzień przystąpienia do spółki cywilnej. Po uzyskaniu członkostwa w spółce cywilnej, nowy wspólnik swój wpis w CEIDG musi uzupełnić o NIP i REGON spółki cywilnej.
• Osoba fizyczna, która wystąpiła ze spółki cywilnej, musi złożyć wniosek o wykreślenie wpisu w CEIDG (gdy nie będzie już prowadzić działalności gospodarczej), bądź o zmianę wpisu (o ile będzie prowadzić działalność gospodarczą w innej formie czy też w innej spółce cywilnej).
• Spółka cywilna zmiany składu osobowego musi zgłosić w urzędzie statystycznym i skarbowym.

Od wartości Pana wkładu będzie podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 0,5%.

Zobacz również: Rozwiązanie spółki cywilnej dwuosobowej wzór

Darowizna udziałów w spółce

Darowizna udziałów teścia dla córki jest zwolniona z podatku od darowizn na mocy art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Warunkiem uzyskania tego zwolnienia jest zgłoszenie przez córkę darowizny do US w terminie 6 miesięcy od daty jej dokonania na odpowiednim druku.

Jako że darowizna podlegałaby podatkowi od darowizn – nie podlegałaby więc podatkowi dochodowemu (ani po stronie teścia, ani po stronie córki – Pana małżonki).

Wraz z udziałami córka będzie przejmować zobowiązania z nimi związane jako zobowiązania teścia. Od wartości tych zobowiązań będzie do zapłacenia podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 1%. Z tego też powodu proponuję zmianę umowy spółki z ustaleniem minimalnego udziału teścia w zyskach i stratach (owe 1%).

Według K.c.:

„Art. 871. § 1.Wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia – wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.

§ 2. Ponadto wypłaca się występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki".

Środki pieniężne otrzymane z tytułu wystąpienia wspólnika ze spółki

Przy wyjściu teścia ze spółki teoretycznie powinien on otrzymać:

1. zwrot wkładu pieniężnego (bez podatku) oraz
2. w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki – a skoro ten udział jest mały, to i ewentualny podatek dochodowy po stronie teścia z tytułu jego wyjścia ze spółki będzie mały.

Otrzymane pieniądze z tytułu wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej stanowią podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych przychód z działalności gospodarczej.

Do przychodów tych nie zalicza się – stosownie do art. 14 ust. 3 pkt 11 ustawy o PIT – tej części otrzymanych środków pieniężnych, które stanowią równowartość uzyskanej przed wystąpieniem przez wspólnika nadwyżki przychodów nad kosztami ich uzyskania, ustalonymi w myśl w art. 8, pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce.

„Art. 14. 3. Do przychodów, o których mowa w ust. 1 i 2, nie zalicza się (z działalności gospodarczej): (…) 11) środków pieniężnych otrzymanych przez wspólnika spółki niebędącej osobą prawną z tytułu wystąpienia z takiej spółki, w części odpowiadającej uzyskanej przed wystąpieniem przez wspólnika nadwyżce przychodów nad kosztami ich uzyskania, o których mowa w art. 8, pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce i wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów; (…)”.

Ustalenie, że teść ma 1%, służy zminimalizowaniu po jego stronie podatku dochodowego wskutek wyjścia ze spółki.

Darowizna udziałów teścia dla córki jest zwolniona z podatku od darowizn na mocy art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Warunkiem uzyskania tego zwolnienia jest zgłoszenie przez córkę darowizny do US w terminie 6miesięcy od daty jej dokonania na odpowiednim druku

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350
3. Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - Dz.U. 1983 nr 45 poz.
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2009 r., sygn. akt V CSK 325/08
5. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 r., sygn. akt III CZP 135/10
6. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 13 września 1995 r., sygn. akt SA/Ka 1686/94
7. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia w 21 listopada 1995 r., sygn. akt III CZP 160/95
8. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 września 2010 r., sygn. akt I FSK 1443/09

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.