Przekazanie firmy żonie

Czym różni się firma od przedsiębiorstwa

W pierwszej kolejności należy dokonać pewnych rozróżnień pojęciowych. W powszechnej świadomości „firma” przedsiębiorcy jest tożsama z przedsiębiorstwem, które prowadzi dana osoba (stąd niezwykle popularny zwrot „prowadzić własną firmę”). Tymczasem Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (j.t. Dz. U. 2016 r., poz. 380, z późn. zm.; dalej: „K.c.”) odróżnia „firmę” od „przedsiębiorstwa”.

Problemy związane z „firmą” przedsiębiorcy regulują przede wszystkim następujące przepisy:

„Art. 43². § 1. Przedsiębiorca działa pod firmą.

§ 2. Firmę ujawnia się we właściwym rejestrze, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.”

„Art. 43⁴. Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych”.

Z kolei definicję „przedsiębiorstwa” można znaleźć w art. 55¹ K.c.:

„Art. 55¹. Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.

Obejmuje ono w szczególności:

1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);

2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;

4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;

5) koncesje, licencje i zezwolenia;

6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;

7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

8) tajemnice przedsiębiorstwa;

9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej”.

„Firmą” jest zatem oznaczenie konkretnej osoby fizycznej w sensie podmiotowym, natomiast „nazwa przedsiębiorstwa” to identyfikacja o charakterze przedmiotowym — konkretnego zespołu składników majątkowych i niemajątkowych służących prowadzeniu działalności gospodarczej. Można wyobrazić sobie sytuację, gdy jeden przedsiębiorca posiada wiele przedsiębiorstw, np. warsztat samochodowy, salon kosmetyczny i sklep spożywczy: prawo nie zakazuje prowadzenia kilku przedsiębiorstw jednej osobie.

Zobacz też: Protokół przekazania przedsiębiorstwa małżonkowi wzór

Przekazanie przedsiębiorstwa, czyli zespołu składników majątkowych i niemajątkowych

W kontekście zadanego pytania należy wskazać, że nie może Pan przekazać żonie swojej „jednoosobowej działalności gospodarczej”, gdyż – mówiąc potocznie – jest to Pana indywidualna zdolność do prowadzenia aktywności gospodarczej, potwierdzona wpisem do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. W przedstawionej sytuacji jest dopuszczalne co najwyżej przekazanie przedsiębiorstwa, czyli wspomnianego zespołu składników majątkowych i niemajątkowych. Zbycie tego zespołu nie powoduje automatycznie wygaśnięcia Pana statusu jako przedsiębiorcy, ponieważ zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j.t. Dz. U. 2015 r., poz. 584, z późn. zm.) działalnością gospodarczą jest „zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły). Posiadanie przedsiębiorstwa nie jest warunkiem prowadzenia działalności gospodarczej, choć z pewnością bardzo ją ułatwia. Wystarczy jednak, aby prowadził Pan samą działalność zawodową, odznaczającą się zorganizowaniem i ciągłością, a w dalszym ciągu w świetle ustawy będzie to działalność gospodarcza.

W związku z powyższym może Pan przekazać przedsiębiorstwo (w tym znaczeniu zespołu składników), a następnie podjąć decyzję, czy chce Pan kontynuować działalność gospodarczą, czy nie. Jeżeli chce Pan całkowicie zaniechać działalności, to powinien Pan złożyć wniosek o wykreślenie wpisu w Centralnej Ewidencji i Informacji Gospodarczej, jak również wnioski o wykreślenie Pana jako podatnika i płatnika — w urzędzie skarbowym i Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Służy to likwidacji Pańskiej działalności gospodarczej. Ponadto będą na Panu ciążyć również inne obowiązki dotyczące likwidacji przedsiębiorstwa, takie jak np. sporządzenie remanentu likwidacyjnego.

Jeżeli Pańska żona prowadzi swoje przedsiębiorstwo i posiada odrębny status jako podatnik i płatnik podatków oraz ubezpieczeń społecznych, to wówczas nie przejmuje np. Pańskiego numeru NIP, gdyż jest odrębnym podmiotem na gruncie prawa podatkowego. Nadal będzie przedsiębiorcą, jednak będzie dysponowała drugim przedsiębiorstwem.

Przekazanie przedsiębiorstwa żonie w ramach majątku wspólnego

Na tej podstawie należy rozważyć przekazanie Pana przedsiębiorstwa. W tym zakresie wszystko zależy od tego, jaki małżeński ustrój majątkowy Państwa łączy, tj. czy posiadają Państwo wspólność majątkową czy rozdzielność majątkową. W pierwszej sytuacji przekazanie przedsiębiorstwa żonie w ramach majątku wspólnego może nie wywołać żadnych skutków prawnych w zakresie prawa własności. Przedsiębiorstwo wchodzi w skład wspólnego majątku małżeńskiego, do którego mają jednakowe prawa i żona, i mąż. Stąd też niemożliwym jest przekazanie żonie tego, co już wcześniej posiadała. Na potrzeby przekazania przedsiębiorstwa wystarczyłby protokół przekazania, z którego jednoznacznie wynikałoby, że od tego momentu tymi składnikami majątku zarządza żona. Jednakże w orzecznictwie pod pewnymi wyjątkami dopuszcza się również przekazanie części majątku wspólnego do majątku odrębnego małżonka, acz budzi to olbrzymie kontrowersje: „Z tego wynika, że małżonkom żyjącym w ustroju wspólności ustawowej wolno rozporządzać wzajemnie przedmiotami majątkowymi należącymi do majątku wspólnego, chyba że rozporządzenia te miałyby praktycznie biorąc skutek niedopuszczalnego w czasie trwania wspólności podziału tego majątku, zabronionego przez art. 35 K.r.o. Jeżeli natomiast chodzi o rozporządzenie wzajemne nie mające takiego skutku, to kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera zakazu ich dokonywania, ani wyraźnego, ani domniemanego. Wprost przeciwnie, z jego art. 50 wynika, że uznaje on za dopuszczalne włączanie do wspólności przedmiotów, które do niej nie należą, skoro reguluje skutki prawne takiego włączenia z punktu widzenia ochrony wierzyciela. Kodeks ten natomiast nie stanowi nic o sytuacji wyłączenia przez małżonków, na rzecz ich majątków odrębnych, przedmiotów majątkowych objętych wspólnością, bo takie wyłączenie praw wierzycieli nie narusza. Także i przepisy o zarządzie majątkiem wspólnym nie zawierają żadnych zakazów w tym przedmiocie” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1991 r., sygn. III CZP 76/90). Jak stwierdził Sąd Najwyższy, przekazanie umową darowizny części majątku jest dopuszczalne, ale równocześnie nie może to prowadzić do podziału majątku w trakcie trwania wspólności majątkowej. Stąd też przy takiej czynności może powstać wątpliwość co do jej ważności w świetle przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Przekazanie przedsiębiorstwa odpłatne (w formie sprzedaży) lub nieodpłatne (w formie darowizny)

Znacznie klarowniejsza sytuacja powstaje wówczas, gdy przedsiębiorstwo prowadzone przez małżonka wchodzi do jego majątku osobistego i jest przekazywane do majątku osobistego drugiego małżonka. Na gruncie prawa cywilnego przekazanie odbywa się między odrębnymi osobami, których nie łączą wspólne stosunki majątkowe. Może to być przekazanie odpłatne (w formie sprzedaży) lub nieodpłatne (w formie darowizny).

Jeżeli zdecydują się Państwo na nieodpłatne przekazanie Pańskiego przedsiębiorstwa żonie do majątku osobistego — z majątku wspólnego lub Pańskiego majątku osobistego — to należy zastanowić się, w jaki sposób tego dokonać. Z opisu wnioskuję, że chodzi o przekazanie nieodpłatne, a zatem właściwą umową będzie umowa darowizny przedsiębiorstwa.

Przykładowe rodzaje elementów wchodzących w skład przedsiębiorstwa wymienia bezpośrednio art. 55¹ K.c., jednak nie jest to absolutnie katalog zamknięty — ustawodawca wskazał jedynie najczęściej spotykane typy składników tworzących przedsiębiorstwo, co nie wyklucza, że w odniesieniu do konkretnego zakładu będą one wyglądać nieco inaczej. „Określając przedsiębiorstwo w art. 55¹ k.c., wskazano przykładowy katalog składników niematerialnych i materialnych, które tworząc pewną całość organizacyjną, służą do prowadzenia działalności gospodarczej. Obok tych składników, w skład przedsiębiorstwa może wchodzić wiele czynników nawet niekiedy nieuchwytnych, trudno mierzalnych, niewymiernych, takich jak rynek czy klientela (A. Kidyba, Prawo handlowe, 2008, s. 34, zwraca jeszcze uwagę na lokalizację, dobrą bądź złą renomę). Bez wspomnianych czynników trudno byłoby wyobrazić sobie przedsiębiorstwo, a można zaryzykować twierdzenie, że wspomniane czynniki determinują istnienie przedsiębiorstwa, a nie tylko wpływają na jego wartość. Gdyby nie rynek i klientela, przedsiębiorstwo nie tylko nie mogłoby osiągać zysków, ale w ogóle nie mogłoby generować przychodów, a są one podstawą zakwalifikowania w określony sposób zestawionej substancji do kategorii przedsiębiorstwa. Nie wdając się w ocenę poszczególnych składników wymienionych przykładowo w art. 55¹ k.c., nie ulega wątpliwości, że może istnieć przedsiębiorstwo, w skład którego wejdzie bardziej znacząca grupa składników niż ta, o której mowa” (W. Katner, Komentarz do art. 55(1) Kodeksu cywilnego, w: Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1: Część ogólna, red. A. Kidyba, WKP 2012).

Sprzedaż przedsiębiorstwa na podstawie jednej czynności prawnej

Co ważne, przedsiębiorstwo można sprzedać na podstawie jednej czynności prawnej (np. w drodze jednej umowy) zamiast dokonywać odrębnego zbycia poszczególnych elementów:

„Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych” (art. 55² K.c.). W prawie cywilnym taką czynność określa się jako uno actu. Jeżeli z treści czynności prawnej wynika, że strony dokonują transakcji mającej za przedmiot przedsiębiorstwo, to wówczas automatycznie rodzi się domniemanie, że czynność obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skład. Nie oznacza to zarazem zakazu modyfikacji przedmiotu umowy — zbywca i nabywca mogą się między sobą umówić, że określony składnik majątkowy lub niemajątkowy nie podlega sprzedaży i zostaje wydzielony z przedsiębiorstwa. Wola w tym zakresie musi być wyraźnie ujawniona w treści zobowiązania, aby nie powstały wątpliwości, czego kupujący nie nabył. Trzeba również pamiętać, że wyłączone składniki nie mogą naruszać istoty przedsiębiorstwa: „Jakkolwiek strony – w świetle art. 552 K.c. – mają pozostawioną swobodę co do tego, jakie elementy tworzące pojęcie przedsiębiorstwa objąć przedmiotem czynności prawnej, to swoboda w wyłączeniu poszczególnych składników nie może iść tak daleko, aby zakres wyłączeń przekreślił istotę przedsiębiorstwa. Dlatego też zbycie przedsiębiorstwa powinno obejmować co najmniej te składniki, które determinują funkcje spełniane przez przedsiębiorstwo. Czynnikiem „konstytuującym” przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym (art. 551 K.c.) jest występowanie elementu organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych jego składników umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewnej całości” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2010 r., sygn. I CSK 703/09).

Zawarcie jednej umowy darowizny, która obejmie wszystkie składniki przedsiębiorstwa

W związku z tym powinni Państwo zawrzeć jedną umowę darowizny, która obejmie wszystkie składniki przedsiębiorstwa. Zbycie przedsiębiorstwa wymaga zachowania dość specyficznej formy czynności prawnej, jaką jest umowa z podpisami notarialnie poświadczonymi: „Zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi” (art. 75¹ § 1 K.c.). Jeżeli jednak darowizna będzie wiązała się z prawami do nieruchomości, dla których niezbędna jest forma aktu notarialnego, to wówczas konieczne będzie również przestrzeganie przepisów o formie szczególnej przypisanej dla tych czynności.

W tej sytuacji nie powstaje obowiązek zapłaty VAT, ponieważ zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. (j.t. Dz. U. 2016 r., poz. 710, z późn. zm.) zbycie przedsiębiorstwa jest wyłączone z tego opodatkowania: „Przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa”.

Darowizna jest umową nieodpłatną, co oznacza, że darczyńca z tego powodu nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia i w związku z tym nie powstaje po jego stronie żaden przychód, podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych: „W przypadku nieodpłatnego przekazania przedsiębiorstwa przez Wnioskodawczynię na rzecz jej męża po stronie Wnioskodawczyni nie powstaje przychód, bowiem w zamian za to przekazanie nie otrzymuje ona żadnych wartości pieniężnych, ani przysporzenia majątkowego. W szczególności zauważyć należy, iż po stronie Wnioskodawczyni nie powstanie przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej, bowiem ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych wiąże, co do zasady, powstanie przychodu z tego źródła z odpłatnym zbyciem składników majątku ujętych w ewidencji środków trwałych” (interpretacja podatkowa Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 25 maja 2015 r., znak IPPB1/4511-327/15-2/ES).

Umowa darowizny a podatek dochodowy od osób fizycznych

Ponadto jeżeli analizujemy ustawę z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz. U. 2012 r., poz. 361, z późn. zm. – dalej: u.p.d.o.f.), to w jej treści znajduje się art. 2 pkt 3 u.p.d.o.f., który mówi, że przepisów ustawy nie stosuje się do przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn — skoro dokonałby Pan na rzecz żony darowizny, wyłączenie to znalazłoby zastosowanie w opisywanym przypadku.

Zgodnie z zasadami ustalonymi w ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (j.t. Dz. U. 2016 r., poz. 205, z późn. zm.), ustawodawca wyodrębnił 3 grupy podatkowe oraz dodatkową grupę zerową, gdzie przewiduje się zwolnienie z podatku przy spełnieniu pewnych warunków:

„Art. 4a. 1. Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia - w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz,

2) w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 – udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

4. Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy:

1) wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty określonej w art. 9 ust. 1 pkt 1 lub

2) nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron”.

Darowizna przedsiębiorstwa dokonywana na rzecz małżonki a podatek

Skoro to Pan byłby darczyńcą, a żona obdarowaną, to powyższy przepis art. 4a ust. 1 u.p.s.d. powinien znaleźć zastosowanie, ponieważ darowizna przedsiębiorstwa będzie dokonywana na rzecz małżonki. Ustawodawca nie wskazał ani jaki rodzaj przekazywanego majątku podlega przekazaniu, ani maksymalnej wartości, jaką powinien on posiadać, stąd też wydaje się, że taka darowizna zwolniona z podatku jest możliwa. Potwierdza to stanowisko Izb Skarbowych: „Pan jako darczyńca nie będzie miał obowiązku zapłaty podatku od darowizny przedsiębiorstwa dokonanej na rzecz żony. Ponadto informuje się, że zgodnie z art. 4a ww. ustawy o podatku od spadków i darowizn:

„Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

– zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust 1 pkt 2-8 i ust. 2 (...).

Zgodnie z art. 4a ust. 4 pkt 2 cyt. wyżej ustawy o podatku od spadków i darowizn obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego, a takiej formy wymaga między innymi umowa przenosząca własność nieruchomości.

W związku z powyższym nabycie przez małżonka w drodze darowizny przedsiębiorstwa korzysta ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn na mocy art. 4a ustawy, przy spełnieniu warunków określonych w/w przepisami prawa” (interpretacja podatkowa Urzędu Skarbowego w Kwidzynie z dnia 27 września 2007 r., znak PMO/436-3/07).

Podsumowując nasze rozważania, należy stwierdzić, że:

1. jeżeli przekaże Pan żonie przedsiębiorstwo w formie darowizny, to nie powstaje konieczność zapłaty podatku dochodowego oraz podatku VAT;
2. obowiązek zapłaty podatku od darowizny nie powstanie, jeżeli darowizna zostanie zgłoszona naczelnikowi właściwego urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia jej otrzymania, chyba że darowizna jest w formie aktu notarialnego, to wówczas zwolnienie spod opodatkowania następuje nawet mimo braku zgłoszenia.

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.