• Data: 2023-01-02 • Autor: Adam Dąbrowski
Mam pytanie dotyczące spółki cywilnej. Czy w przypadku wstąpienia, wystąpienia wspólnika, kiedy spółka posiada nieruchomości, niezbędne jest podpisanie umowy u notariusza? Jak wygląda likwidacja spółki w przypadku śmierci jednego ze wspólników? Jak wygląda sprawa w przypadku, kiedy w spółce pozostaje dwóch wspólników z trzech?
Skoro nieruchomość ma spółka cywilna, to w księdze wieczystej wpisani są jej wspólnicy jako współwłaściciele łączni z tytułu BYCIA WSPÓLNIKAMI spółki cywilnej.
Współwłasność łączną ma to do siebie, że dopóki trwa – nie jest możliwe rozporządzanie udziałami w niej, a jedynie całością.
W ramach spółki wszystkim wspólnikom przysługuje prawo do całości majątku spółki. Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników.
Wspólnik, który chce wystąpić ze spółki, może wypowiedzieć swój udział w spółce cywilnej (stosownie do treści art. 869 Kodeksu cywilnego – w skrócie K.c. – bądź opuścić ją na zasadach umownych). Oświadczenie wspólnika dotyczące wystąpienia ze spółki może być sporządzone w zwykłej formie pisemnej.
Jednakże gdy w skład wspólnego majątku wspólników wchodzi nieruchomość, wówczas ze względu na konieczność ujawnienia zmiany składu wspólników w księdze wieczystej należy zachować przy wypowiadaniu formę pisemną z podpisem notarialnie poświadczonym.
Wystąpienie ze spółki cywilnej liczącej trzech wspólników lub więcej powoduje, iż osoba ustępująca przestaje być wspólnikiem, natomiast spółka istnieje dalej i łączy pozostałych wspólników.
Występujący wspólnik traci także swój udział we wspólnym majątku wspólników na rzecz pozostałych uczestników spółki. Muszą oni jednak się z nim rozliczyć stosownie do treści art. 871 K.c. lub zgodnie z umownymi ustaleniami.
Ciekawa jest uchwała 7 sędziów SN z dnia 10 czerwca 2011 r., sygn. akt III CZP 135/10. Orzeczenie to dotyczyło kwestii formy prawnej wypowiedzenia udziału wspólnika w spółce cywilnej w przypadku, gdy majątek wspólny wspólników tej spółki obejmuje nieruchomość bądź prawo użytkowania wieczystego nieruchomości. Ma to znaczenie dla ustalenia, czy nieruchomość nadal będzie w spółce i co należy się wspólnikowi występującemu.
SN wskazał, że na skutek jednostronnej czynności prawnej, jaką jest decyzja wspólnika o wystąpieniu ze spółki, traci on zarówno członkostwo, jak i status współwłaściciela majątku wspólników, niezależnie od tego, co jest przedmiotem wspólności, gdyż art. 871 K.c. nie wprowadza w tym zakresie żadnych zróżnicowań. Skutek w postaci utraty uprawnień rzeczowych do wspólnego majątku następuje przy tym z mocy prawa. SN uznał, że występujący ze spółki wspólnik nie nabywa uprawnienia do oznaczonego udziału w majątku wspólnym, a jedynie możliwość żądania wypłaty ekwiwalentu za pozostawione prawa majątkowe.
Jeżeli przedmiotem wspólnego majątku wspólników jest własność nieruchomości lub prawo wieczystego użytkowania, formę szczególną wystąpienia wspólnika ze spółki narzuca art. 31 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Zgodnie z tym przepisem do wpisu w księdze wieczystej zmiany właściciela lub użytkownika wieczystego, wynikłej z takiego oświadczenia wspólnika, niezbędne jest zachowanie formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Niezachowanie takiej formy powoduje niemożność dokonania wpisu i tym samym prowadzi do powstania niezgodności rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości ze stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej; niezgodność ta może być usunięta w drodze powództwa wniesionego na podstawie art. 10 u.k.w.h. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2005 r., sygn. akt III CK 177/07).
Wystąpienie jednego wspólnika ze spółki cywilnej 3-osobowej nie prowadzi do likwidacji spółki. Jeżeli w spółce pozostaje dwóch wspólników – to spółka trwa nadal. Rozliczenie ze wspólnikiem występującym ze spółki powinno nastąpić w chwili, gdy wystąpienie wspólnika osiągnęło skutek prawny.
Spółka cywilna, jak powszechnie wiadomo, nie posiada osobowości prawnej ani nie jest przedsiębiorcą. Zgodnie z art. 431 Kodeksu cywilnego przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
W przypadku, gdy w umowie spółki zawarto zastrzeżenie o wejściu spadkobierców w miejsce wspólnika, który już nie żyje, ich wejście do spółki następuje z mocy samego prawa. Oznacza to, że spadkobiercy nie muszą w tym zakresie składać żadnych oświadczeń, a pozostali wspólnicy nie mogą udaremnić wstąpienia do spółki i spółka nie jest wtedy likwidowana.
Likwidacja spółki cywilnej dwuosobowej jest konieczna, gdy w umowa spółki nie przewiduje wstąpienia spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika.
Od chwili rozwiązania spółki cywilnej w kwestiach podziału majątku należącego łącznie do jej wspólników ustawodawca odsyła do przepisów regulujących współwłasność w częściach ułamkowych. Współwłasność łączna zmienia się we współwłasność ułamkową z udziałami stosownie do udziałów wspólników w zyskach.
W pierwszej kolejności ustala się stan majątkowy spółki oraz stan jej zobowiązań. Majątek pozostały po prowadzeniu działalności spółki cywilnej można podzielić w drodze umowy, bądź orzeczenia sądu. Od wyboru metody podziału zależy, jakie dokumenty należy zgromadzić w sprawie.
Wspólnicy wybierający umowny sposób podziału (o ile oczywiście w skład majątku nie wchodzi nieruchomość) nie muszą takiego kontraktu zawierać w jakiejkolwiek formie szczególnej. Jednak w praktyce, głównie ze względów dowodowych, w każdym przypadku zalecane jest skorzystanie z notariusza (jest to obowiązkowe przy podziale nieruchomości).
W umowie znoszącej współwłasność ułamkowa określa się, jakie składniki majątku przechodzą na własność danego wspólnika. W dokumencie tym trzeba także określić kwestie ewentualnych rozliczeń finansowych pomiędzy byłymi wspólnikami (np. dopłat). W przypadku podziału nieruchomości trzeba zgromadzić wszystkie dokumenty, jakie potrzebne są do sporządzenia aktu notarialnego, czyli przede wszystkim dowód własności oraz aktualny odpis księgi wieczystej i danych z rejestru gruntów.
W przypadku, gdy przez wspólników wybrana zostanie „likwidacja” spółki cywilnej przez sąd, sprawa będzie toczyć się w trybie postępowania nieprocesowego. Stąd też do jego zainicjowania konieczne jest złożenie wniosku do właściwego sądu. Jednak trzeba pamiętać, że wniosek ten może zostać rozpatrzony przez sąd dopiero po spłaceniu przez wspólników wszystkich długów. W innym razie zostanie on, jako przedwczesny, oddalony. W jego treści należy określić proponowany sposób podziału oraz dołączyć dowody prawa własności oraz wszystkie inne, potwierdzające twierdzenia wysuwane w samym wniosku.
Po rozwiązaniu należy przede wszystkim spłacić wszystkie długi zaciągnięte w związku z działalnością wspólników w tym zobowiązania podatkowe. Dopiero z pozostałego majątku można dokonać zwrotu wkładów wspólników, a po dokonaniu tej czynności dokonać podziału pozostałego majątku. W tym zakresie wspólnicy mają prawo do takiej jego części, która odpowiada stosunkowi, w jakim uczestniczyli w zyskach.
„Likwidacja” spółki cywilnej rodzi konsekwencje prawnopodatkowe. Zgodnie z ustawą o VAT przy rozwiązaniu spółki cywilnej opodatkowaniu tym podatkiem podlegają towary własnej produkcji i towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów. W związku z tym wspólnicy mają obowiązek sporządzić tzw. remanent likwidacyjny, a więc spisać wszystkie towary na dzień rozwiązania spółki i na tej podstawie określić wartość należnego podatku. Zobowiązanie to ciąży na podatniku, który jest spółką osobową.
UWAGA: obowiązek podatkowy powstaje na dzień rozwiązania spółki. Przychody, jakie wspólnicy osiągnęli z tytułu członkostwa w spółce cywilnej, podlegają zaliczeniu do pozostałych źródeł przychodów i po zsumowaniu podlegają opodatkowaniu PIT na zasadach, pod jakie podlega dany podatnik. Jednak zasada ta nie ma zastosowania do środków pieniężnych, które wspólnik otrzymał z tytułu likwidacji spółki cywilnej oraz pochodzące z tego samego tytułu przychody z odpłatnego zbycia składników majątku. Mówiąc inaczej, co do zasady „likwidacja” spółki cywilnej nie powoduje obowiązku zapłaty podatku PIT.
Do powstania przychodu jednak dojdzie, jeśli wspólnicy dokonają odpłatnego zbycia składników majątku, które otrzymali na skutek rozwiązania spółki, a od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym spółka została zlikwidowana, do dnia ich sprzedaży nie upłynęło sześć lat.
Wspólnicy powinni sporządzić spis z natury (§ 27 ust. 1 rozporządzenia w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów). Powinność ta jest nałożony na podatników podatku dochodowego, to znaczy, że spis z natury sporządzają wspólnicy, ponieważ to oni są podatnikami, a nie spółka.
Podstawowe działania, jakie należy podjąć, to:
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Adam Dąbrowski
Radca prawny.
Zapytaj prawnika
