• Autor: Tomasz Krupiński
Przeprowadzam podział majątku wspólnego. Moja żona prowadzi spółkę jawną ze wspólnikiem (każde z nich ma po 50% udziałów). Spółka została założona w trakcie trwania małżeństwa. Jak można ustalić wartość udziału w spółce? Chodzi mi o to, czy można tylko ustalić wartość księgową, czy są inne możliwości domagania się ustalenia wartości rzeczywistej tego udziału. W skład spółki wchodzą nieruchomości, sprzęt, pojazdy, maszyny. Czy mogę domagać się ustalenia wartości rzeczywistej np. pojazdu?
Z Pana relacji wynika, że Pańska żona jest wspólnikiem spółki jawnej, założonej w trakcie trwania małżeństwa.
Co do majątku wspólnego, to stosownie do art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie: K.r.o.) z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Do majątku wspólnego należą w szczególności:
Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Zgodnie z art. 33 tej ustawy do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
Z powyższego wynika, że wszelkie przedmioty majątkowe, a także wynagrodzenie każdego z małżonków uzyskane w czasie trwania wspólności, co do zasady wchodzą do majątku wspólnego małżonków.
Podstawowa zasada dotycząca majątku dorobkowego – zapisana w art. 43 K.r.o. – jest taka, że oboje małżonkowie mają równe udziały w tym majątku.
Jednakże ten sam przepis dopuszcza odstępstwo od niej. Otóż z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustalenia udziałów w tym majątku z uwzględnieniem stopnia, w jakim przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie tego kodeks nakazuje uwzględniać także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Należy zaznaczyć, że spółka jawna, mimo że nie ma osobowości prawnej, posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Jest ona właścicielem swojego majątku (wkładów i przedmiotów majątkowych nabytych na własność).
Wkłady rzeczywiście wniesione do spółki decydują także o udziale kapitałowym wspólników w majątku spółki, ponieważ to ich wartości odpowiada udział kapitałowy danego wspólnika. Oznacza to, że majątek spółki jawnej jest jej własnym majątkiem (jako odrębnego podmiotu prawa), a nie majątkiem wspólnym wspólników. W zamian za wniesione wkłady wspólnicy otrzymują udział kapitałowy w spółce.
Z udziałami tymi związane są uprawnienia spółkowe, które tradycyjnie dzieli się na korporacyjne i obligacyjne. Do typowych uprawnień wspólników należy uprawnienie do prowadzenia i reprezentowania spółki, do podejmowania uchwał oraz uprawnienie do wypowiedzenia umowy spółki. Wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika powoduje rozwiązanie spółki.
Na samym początku zaznaczam, że przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, wskazać należy, że Pan jako małżonek wspólnika spółki jawnej nie jest uprawniony do żądania podziału majątku spółki. Majątek spółki jawnej jako podmiotu odrębnego od wspólników stanowi jej własność, wspólnikom zaś przysługują udziały kapitałowe.
Oczywiście odrębną kwestią jest to, co stanowiło przedmiot wkładu do spółki oraz czy wkład ten został wniesiony przed zawarciem związku małżeństwa czy po nim. Wskazać jednakże należy, że zgodnie z treścią art. 33 pkt 3 K.r.o. wszelkie prawa spółkowe, w tym wierzytelności, prawo do części majątku spółki pozostałej po jej likwidacji oraz zysk spółki i przedmioty uzyskane w czasie trwania spółki należą do majątku osobistego wspólnika.
Jednak udział kapitałowy w spółce jawnej jest objęty podziałem majątku wspólnego.
Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z 13 marca 2008 r., wskazującej sposób ustalania wartości tego udziału dla celów podziału majątku dorobkowego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej (sygn. III CZP 9/08).
Z uchwały SN podjętej dla wyjaśnienia tych wątpliwości wynika, że do majątku wspólnego wchodzi wierzytelność z tytułu nakładu, którym pokryty został wkład w spółce cywilnej przekształconej w jawną. SN wyjaśnił, że wierzytelność dotyczącą spółki jawnej określa się według reguł ustalonych w art. 65 Kodeksu spółek handlowych (w skrócie: K.s.h.) obowiązujących przy obliczaniu wartości wkładu kapitałowego w razie wystąpienia wspólnika z takiej spółki.
SN zaznaczył też – co ważne – że przy obliczaniu wartości udziału w spółce należy mieć na względzie stan spółki z chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej oraz ceny z dnia orzekania (wydania wyroku dzielącego majątek dorobkowy).
Reasumując powyższe rozważania – jak wskazuje orzecznictwo w tym zakresie, jeżeli wkład w spółce cywilnej, przekształconej w spółkę jawną pochodzi z majątku wspólnego małżonków – a został dokonany na majątek osobisty jednego z nich, do majątku małżonka żądającego podziału i niebędącego udziałowcem w spółce należy wierzytelność z tytułu nakładu, którym pokryto wkład. Wysokość tej wierzytelności ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej (art. 65 K.s.h.) przy przyjęciu fikcji prawnej, że do tego wystąpienia doszło w dacie ustania wspólności majątkowej małżeńskiej – w dacie orzeczenia rozwodu.
Wprawdzie w Pana przypadku nie było najpierw spółki cywilnej, jednak rozliczenia wkładu ze spółki jawnej będą analogiczne i takie zapewne też przyjmie sąd rozpoznający sprawę o podział majątku wspólnego.
Zgodnie z art. 45 K.s.h.:
§ 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
§ 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.
§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.
Sąd Najwyższy uznał w uchwale z dnia 15 września 2004 r. (III CZP 46/2004; OSNC 2005/9 poz. 152), że wierzytelność z tytułu pokrycia wkładu jednego z małżonków w spółce ze środków należących do majątku wspólnego małżonków podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 K.r.o., cytowanego powyżej, przez zastosowanie tego przepisu w drodze analogii. Małżonek będzie mógł na tej podstawie żądać zwrotu połowy wartości środków, które zostały wniesione tytułem wkładu z majątku wspólnego. Nie licząc sytuacji, gdy sąd ustali inne udziały w majątku dorobkowym – w związku z przyczynieniem się wyłącznie jednej strony do jego powstania, podczas gdy drugi współmałżonek wyłącznie trwonił majątek wspólny.
Konsekwentnie jednak uznać trzeba, że małżonek wspólnika takiej spółki jawnej powinien odpowiednio móc korzystać po ustaniu wspólności majątkowej ze zwiększenia wartości jej majątku. Także w doktrynie podkreśla się, że ewentualne wątpliwości dotyczące przynależności przedmiotu do majątków małżonków należy rozstrzygać na korzyść majątku wspólnego. Respektując to zgodne stanowisko nauki i judykatury, trzeba przyjąć, że do majątku wspólnego należy też przyrost wartości spółki osobowej, w której wspólnikiem jest wprawdzie jeden z małżonków, ale wkład został wniesiony do niej ze środków pochodzących z tego majątku.
Odpowiadając więc na Pańskie pytanie: wartość udziału kapitałowego Pana żony w spółce jawnej będzie się odbywała na podstawie art. 65 K.s.h. Oczywiście wartość tę będzie wyceniał biegły sądowy.
Zgodnie z art. 65 § 1 K.s.h. w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki wartość udziału kapitałowego wspólnika oznacza się na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki. Bilans uwzględniający wartość zbywczą majątku spółki jest osobnym bilansem, a nie bilansem rocznym.
Bilans, o którym mowa w art. 65 K.s.h., jest bilansem likwidacyjnym, przy którego sporządzaniu nie przyjmuje się tzw. zasady kontynuacji. W bilansie tym należy wartość majątku spółki ustalić nie według wartości bilansowej poszczególnych składników majątkowych, lecz według jego wartości dla przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółkę. Przy wycenie, stosownie do art. 29 ustawy o rachunkowości, nie może być stosowana zasada, że wartość zbywcza stanowi podstawę wyceny, jeśli nie jest wyższa od kosztu nabycia (wytworzenia).
Obowiązek ustalenia wartości udziału kapitałowego wspólnika na ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia oznacza konieczność przeszacowania udziału kapitałowego wspólnika. W wyniku przeszacowania, o którym mowa, udział kapitałowy wspólnika może – w porównaniu z jego wartością początkową – ulec zwiększeniu (gdy wartość majątku spółki jest większa od wartości wszystkich wniesionych wkładów) lub zmniejszeniu (gdy wartość majątku spółki okaże się mniejsza od wartości wszystkich wniesionych wkładów). Z braku jakiejkolwiek wskazówki w ustawie należy przyjąć, że zwiększenie (zmniejszenie) udziału kapitałowego powinno być proporcjonalne do procentu pierwotnego udziału kapitałowego wspólnika w ogólnej wartości wszystkich udziałów kapitałowych.
Jeżeli stosownie do art. 50 K.s.h. wartość początkowa udziału kapitałowego wynosiła równowartość umówionego wkładu, a w dniu bilansowym, o którym mowa w § 2 art. 65 K.s.h., wkłady te nie zostały jeszcze wniesione, udział wspólnika należy oczywiście pomniejszyć o kwotę należności z tego tytułu. To samo dotyczy wartości wkładu polegającego na oddaniu rzeczy do używania.
Obliczony w podany sposób udział kapitałowy powinien być wypłacony w pieniądzu. Jedynie w przypadku, gdy wspólnik wniósł do spółki określone rzeczy tylko do używania, stosownie do art. 65 § 3 K.s.h. rzeczy te powinny być zwrócone temu wspólnikowi w naturze. Rzeczy te zwraca się w naturze w stanie, w jakim się znajdują w chwili zwrotu; spółka odpowiada jednak za pogorszenie przedmiotu wkładu ponad stopień wynikający z normalnego zużycia.
Przepis art. 65 § 5 K.s.h. stanowi, że występujący wspólnik uczestniczy w zysku i stracie ze spraw jeszcze niezakończonych. Chodzi tu o sprawy jeszcze niezakończone do dnia bilansowego, o którym mowa w art. 65 § 2 K.s.h. A zatem wspólnik, z którym dokonano rozliczenia na podstawie stanu rzeczy istniejącego w dniu bilansowym, uczestniczy nadal ekonomicznie w przedsięwzięciach kontynuowanych przez spółkę. Nie ma on jednak wpływu na ich prowadzenie. Może natomiast żądać wyjaśnień, rachunków oraz podziału zysku i straty z końcem każdego roku obrotowego (co do tych niezakończonych spraw). Może to oznaczać dla takiego wspólnika dodatkowe przysporzenie, ale równie dobrze, jeżeli kontynuowane przedsięwzięcie spółki okaże się niekorzystne, naraża byłego wspólnika na partycypację w stratach.
Jak z powyższego wynika, zasady wyliczania udziału kapitałowego na podstawie art. 65 K.s.h. są szczegółowo wskazane zarówno w samym K.s.h., jak i zasadach sporządzania takiego bilansu, wskazanych w ustawie o rachunkowości. Biegły nie ma w tym wypadku wielkiego pola manewru, oczywiście jeżeli będzie Pan miał wątpliwości co do wyceny, można będzie składać zastrzeżenia i żądać ewentualnie ponownej wyceny przez innego biegłego.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Radca prawny z kilkunastoletnim doświadczeniem, magister prawa, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie nieruchomości i prawie lokalowym (wykup mieszkań, najem, eksmisje, zasiedzenia itp.) oraz w prawie rodzinnym (rozwody, alimenty, podział majątku itp.). Doradza też wspólnotom mieszkaniowym i zarządcom nieruchomości (sam również ma uprawnienia zarządcy). Prowadzi własną kancelarię i reprezentuje naszych klientów w sądach.
Zapytaj prawnika
