• Data: 2024-07-14 • Autor: Adam Dąbrowski
Prowadziłem przez 30 lat spółkę jawną wraz z moimi dwoma synami. Ja miałem 50%, a oni 30% i 20%. Przechodziłem na emeryturę, nie mogąc swoich udziałów podzielić na 2 synów, zapisałem jednemu całość, czyli 50%. Jak się okazało, moja decyzja nie była dobra, bo obaj synowie są niezadowoleni, chcieliby mieć po równo. Proszę o poradę, jak to teraz zmienić. Czy mogę przyjąć się z powrotem do spółki z udziałem 20%, a po roku obrachunkowym wypisać się i te 20% w darowiźnie przekazać synowi, co ma 30%? Wtedy mieliby po równo. A może jest jakieś inne proste i niedrogie rozwiązanie?
W spółkach osobowych, odmiennie niż w spółkach kapitałowych, nie można mówić o pojęciu udziału rozumianego jako zbiór uprawnień, powiązanych z ułamkiem w kapitale zakładowym spółki, ponieważ w spółkach tych to pojecie nie występuje.
Wspólnik spółki osobowej może przenieść na inną osobę ogół praw i obowiązków zgodnie z art. 10 § 1 Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.). Warunkiem przeniesienia tak rozumianego „udziału” jest, po pierwsze, zgoda wszystkich pozostałych wspólników i po drugie – dopuszczalność zbycia praw i obowiązków przewidziana w umowie spółki. O ile ten pierwszy warunek może być wyłączony w umowie spółki, o tyle drugi warunek – czyli stosowny zapis umowny zezwalający na obrót „udziałem” w spółce osobowej – nie może być w żaden sposób zastąpiony. Jeśli umowa spółki nie zawiera postanowienia dopuszczającego przeniesienie „udziału”, to wspólnik bez zmiany umowy spółki zbyć go nie może.
Przedmiotem obrotu może być „ogół praw i obowiązków” wspólnika, czyli np. prawa udziału w zysku, do reprezentacji, do prowadzenia spraw. Oznacza to zakaz rozszczepiania tych praw – nie można przykładowo przenieść na inną osobę wyłącznie prawa do udziału w zysku.
Czy zbycie ułamka czy też procenta wszystkich praw i obowiązków w spółce osobowej („udziału”) jest niedopuszczalne?
Na to pytanie w literaturze prawniczej oraz orzecznictwie udzielane bywają rozbieżne odpowiedzi. Przykładowo Sąd Okręgowy w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 13 maja 2009 r., VIII Ga 23/09, uznał, że zbycie procentowe „udziałów” w spółce osobowej (części tego udziału) godzi w integralność udziału jako konglomeratu uprawnień o charakterze majątkowo-korporacyjnym i jest niedopuszczalne. Stanowisko to zostało skrytykowane w doktrynie prawa, ponieważ w ten sposób zakaz rozszczepiania ogółu praw i obowiązków składających się na „udział” w spółce osobowej, został mylnie zastosowany do zbycia idealnej części (ułamka czy też procentowej wielkości) „udziału”, podczas gdy w istocie art. 10 § 1 K.s.h. nie wprowadza zakazu zbywania części udziału w spółce osobowej”.
Osobiście uważam, że zbycie części „udziału” w spółce osobowej jest dopuszczalne pod określonymi warunkami. Po pierwsze, dopuszczalność zbycia części „udziału” zastrzeżona musi być w umowie spółki osobowej. Po drugie – swoista autoryzacja, czy też przyzwolenie wspólników na dokonywanie takiej czynności ze względu na to, że nie zawsze jednak umowa spółki wyraźnie dopuszcza zbycie części praw i obowiązków. Wynika to z faktu, iż wspólnicy spółki osobowej, decydując się zawrzeć umowę z określonymi osobami, muszą mieć pewność, że tylko z tymi osobami łączy ich umowa spółki, zaś zwiększenie liczby wspólników powinno być wyraźnie antycypowane i objęte zgodą wspólników.
Po drugie, zgodnie z art. 10 § 2 K.s.h., zasadą jest udzielenie zgody przez pozostałych wspólników na zbycie „udziału”. Warunek ten należy odpowiednio zastosować do zbycia części udziału. Ten ostatni kodeksowy warunek może być jednak wyłączony przez wspólników w umowie spółki.
W literaturze wyrażono również pogląd, iż zgoda jest skuteczna, tylko jeśli dokładnie określa ułamek lub procent zbywanego udziału.
Jeśli obaj Pańscy synowie są zgodni co do tego, że powinni mieć po 50% „udziałów”, planowane rozwiązanie jest na pierwszy rzut oka sensowne. Aczkolwiek powstaje ten sam kłopot, co przy poprzednim przekazaniu przez Pana – dojdzie do „rozszczepienia” i spółka musi liczyć się z tym, że może być odmowa rejestracji zmiany z uwagi na pogląd, że ogół praw i obowiązków nie może by zbyty jako część ułamkowa. Podobnie byłoby, gdyby to jeden wspólnik przekazywał część swoich praw i obowiązków na rzecz drugiego wspólnika.
A w przedmiotowej sytuacji w mojej ocenie jest rozwiązanie pozwalające na doprowadzenie do tego, by synowie mieli „jednako”. W spółce osobowej wielkość wkładu do spółki oraz praw wspólnika, w tym np. udziału w zyskach, nie jest ze sobą powiązana, tak jak w spółkach kapitałowych. To znaczy, że wspólnik, który wniósł wkład mniejszej wartości do spółki osobowej niż pozostali, może posiadać większy udział w zyskach. Toteż alternatywną metodą osiągnięcia podobnego rezultatu w relacjach pomiędzy dotychczasowymi wspólnikami może być konstytutywna zmiana umowy spółki zamiast rozporządzenia przez wspólnika częścią udziału na rzecz innego osoby lub wspólnika spółki osobowej. Unika się w ten sposób potencjalnych problemów oraz kosztów.
Formalnie więc wystarczy zmiana umowy spółki w zakresie wielkości udziałów wspólników w zyskach i stratach, a następnie zgłoszenie tego do KRS oraz skarbówki. Z uwagi na rozliczenia podatkowe z tym związana byłaby konieczność podziału roku kalendarzowego na dwa okresy:
Ewentualnie ustalenie, że zmiana umowy wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2024 r. – wtedy roku nie trzeba dzielić, a jedynie od nowego roku ustalać przychody, koszty i dochody według nowych proporcji. Przy okazji można wprowadzić do umowy inne zmiany.
Zmiana umowy spółki jawnej wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały dla jej zawarcia. A przy spółce jawnej nie ma wymogu formy aktu notarialnego. Zatem:
ile umowa pierwotna nie była zawierana w formie aktu notarialnego – do jej zmiany wystarczy forma pisemna.
Sukcesja w Rodzinnej Firmie
Jan prowadził przez 30 lat spółkę jawną z dwoma synami, Michałem i Piotrem, mając odpowiednio 50%, 30% i 20% udziałów. Gdy przechodził na emeryturę, przekazał swoje 50% udziałów jednemu z synów, Michałowi, co spowodowało niezadowolenie drugiego syna. Obaj synowie chcieliby mieć po równo udziałów. W tej sytuacji Jan mógłby powrócić do spółki z 20% udziałów, a po roku przekazać je Piotrowi jako darowiznę, co pozwoliłoby obu synom mieć po 50% udziałów.
Współpraca z Inwestorem Zewnętrznym
Anna i Marta prowadzą wspólnie spółkę jawną, mając po 50% udziałów każda. Zdecydowały się na współpracę z inwestorem zewnętrznym, który chce nabyć 20% udziałów. Ponieważ w umowie spółki przewidziano możliwość zbycia udziałów, uzyskały zgodę na przeniesienie części swoich praw i obowiązków na inwestora, dzieląc się proporcjonalnie swoimi udziałami. W ten sposób Anna i Marta zatrzymały większość udziałów, a inwestor zyskał 20% udziałów.
Reorganizacja Spółki w Wyniku Zmiany Wspólników
Krzysztof, Adam i Tomasz prowadzili spółkę jawną, mając odpowiednio 40%, 35% i 25% udziałów. Krzysztof postanowił wycofać się z działalności i sprzedać swoje udziały. Zgodnie z umową spółki, po uzyskaniu zgody pozostałych wspólników, sprzedał swoje udziały nowemu wspólnikowi, Januszowi. Aby zachować proporcje udziałów, Janusz nabył 20% udziałów od Krzysztofa, a pozostałe 20% zostało podzielone między Adama i Tomasza, co pozwoliło na zachowanie struktury udziałów z nowym wspólnikiem.
W spółce jawnej dopuszczalne jest zbycie „ogółu praw i obowiązków” wspólnika, jednak wymaga to zgody pozostałych wspólników oraz odpowiednich zapisów w umowie spółki. Przeniesienie części udziałów, choć kontrowersyjne, może być możliwe pod warunkiem zmiany umowy spółki i uzyskania stosownych zgód. Alternatywnie, zmiana podziału zysków i strat między wspólnikami może być efektywnym rozwiązaniem, unikającym problemów prawnych i podatkowych.
Skorzystaj z naszych usług prawnych online, oferujących profesjonalne doradztwo oraz przygotowanie niezbędnych pism związanych z działalnością spółek jawnych. Skontaktuj się z nami, aby uzyskać szybkie i rzetelne wsparcie prawne. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych - Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037
2. Postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 13 maja 2009 r.,sygn. akt VIII Ga 23/09
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Adam Dąbrowski
Radca prawny.
Zapytaj prawnika
