• Data: 2024-05-14 • Autor: Tomasz Krupiński
Pytanie dotyczy średniej wielkości spółki z o.o., która ma jednoosobowy zarząd. Jak wygląda zarządzanie taką spółką, gdy umrze wspólnik posiadający 99% udziałów, który zarazem pełnił funkcję prezesa? Jak taka spółka ma wówczas działać? Przejęcie udziałów przez spadkobierców wymaga długotrwałego postępowania, gdyż kilku z nich przebywa na stałe za granicą. Z pewnością jednak spółka nie może przez dłuższy czas działać bez reprezentanta. Umowa spółki jest standardowa i przewiduje wybór członka zarządu przez walne zgromadzenie wspólników. Żyje wspólnik mający 1% udział w spółce, ale ten udział nie jest w żaden sposób uprzywilejowany. Czy jest jakaś droga sądowa, czy można wprowadzić na przykład zarząd komisaryczny albo kuratora?
W takiej sytuacji możliwości prawne są bardzo ograniczone, ale oczywiście istnieją. Podstawę prawną dla przedstawionego zagadnienia stanowi przepis art. 42 Kodeksu cywilnego (K.c.):
„Art. 42 [Brak organów]
§ 1. Jeżeli osoba prawna nie może być reprezentowana lub prowadzić swoich spraw ze względu na brak organu albo brak w składzie organu uprawnionego do jej reprezentowania, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator podlega nadzorowi sądu, który go ustanowił.
§ 2. Do czasu powołania albo uzupełnienia składu organu, o którym mowa w § 1, albo ustanowienia likwidatora kurator reprezentuje osobę prawną oraz prowadzi jej sprawy w granicach określonych w zaświadczeniu sądu.
§ 3. Kurator niezwłocznie podejmuje czynności zmierzające do powołania albo uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej reprezentowania, a w razie potrzeby do jej likwidacji.
§ 4. Pod rygorem nieważności kurator jest obowiązany uzyskać zezwolenie sądu rejestrowego na:
1) nabycie i zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz na dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części do czasowego korzystania;
2) nabycie i zbycie oraz obciążanie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości.”
Można ustanowić kuratora dla osoby prawnej, jeżeli osoba prawna nie może być reprezentowana lub prowadzić swoich spraw ze względu na brak organu albo brak w składzie organu uprawnionego do jej reprezentowania. W przypadku niepełnego obsadzenia organu osoby prawnej ustanowienie kuratora będzie dopuszczalne tylko wtedy, gdy niepełne obsadzenie tego organu uniemożliwia reprezentowanie osoby prawnej (zob. P. Sobolewski, w: K. Osajda, Komentarz KC, Legalis 2018, art. 42, teza 8). Zgodnie z art. 603 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) – kuratora dla osoby prawnej ustanawia sąd rejestrowy, w którego okręgu osoba ta ma lub miała ostatnią siedzibę. Ustanowienie kuratora może nastąpić na wniosek, jak również sąd może wszcząć w tym zakresie postępowanie z urzędu. Wszczęcie postępowania z urzędu mam miejsce wtedy, gdy jest to uzasadnione ważnym interesem społecznym lub bezpieczeństwem obrotu i brak jest możliwości powołania organu uprawnionego do reprezentacji osoby prawnej. Ustanowienie kuratora następuje w postępowaniu nieprocesowym.
Kurator nie jest organem osoby prawnej. Kurator jest jej przedstawicielem ustawowym (zob. M. Pazdan, w: K. Pietrzykowski, Komentarz KC, t. 1, 2018, art. 42, Nb 5). Zgodnie z art. 331 K.c. – kurator może zostać ustanowiony także dla ułomnej osoby prawnej, która posiada organy. Zakres uprawnień kuratora ustanowionego na podstawie art. 42 § 1 K.c. uległ istotnemu rozszerzeniu w stosunku do poprzedniego stanu prawnego. Głównym celem działań kuratora jest doprowadzenie do powołania albo uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej reprezentowania albo jej likwidacja. Działania te kurator powinien podjąć niezwłocznie. Nowością jest wprowadzenie przez ustawodawcę w art. 42 § 2 K.c. wyraźnego upoważnienia kuratora do reprezentowania osoby prawnej oraz prowadzenia jej sprawy w granicach określonych w zaświadczeniu wydanym przez sąd rejestrowy. Uprawnienia te mają charakter akcesoryjny w stosunku do głównego zadania kuratora. Upoważnienie to obowiązuje do czasu powołania lub uzupełnienia składu organu albo ustanowienia likwidatora. Przyznanie kuratorowi kompetencji do reprezentacji osoby prawnej służyć ma przede wszystkim zabezpieczeniu interesów podmiotu reprezentowanego, jak i ochronie interesów pozostałych uczestników obrotu (zob. Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy VIII kadencji, Nr 2067).
Na podstawie art. 42 § 1 K.c. sąd, który ustanowił kuratora dla osoby prawnej, sprawuje nad nim ogólny nadzór w zakresie realizowanych przez niego zadań. Ponadto sąd określa szczegółowe uprawnienia kuratora osoby prawnej do reprezentowania i prowadzenia jej spraw w odrębnym zaświadczeniu. Treść zaświadczenia zgodna jest z postanowieniem sądu powołującym kuratora. Sąd może zmienić zakres umocowania kuratora, dostosowując treść zaświadczenia do aktualnych potrzeb. Ustawodawca wskazał również w art. 42 § 4 K.c. grupę czynności o istotnym znaczeniu majątkowym dla osoby prawnej i zobowiązał kuratora do uzyskania zezwolenia sądu rejestrowego na dokonanie tych czynności. Do czynności objętych tym dodatkowym wymogiem należą: nabycie i zbycie przedsiębiorstwa, nabycie i zbycie zorganizowanej części przedsiębiorstwa, dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie przedsiębiorstwa do czasowego korzystania, dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie zorganizowanej części przedsiębiorstwa do czasowego korzystania, nabycie i zbycie nieruchomości lub udziału w nieruchomości, obciążanie nieruchomości, nabycie i zbycie użytkowania wieczystego, obciążanie użytkowania wieczystego. Wyraźnie określona została również sankcja nieważności w przypadku dokonania czynności bez wymaganej zgody sądu.
Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie. Obecność w obrocie osób prawnych pozbawionych organu uprawnionego do reprezentacji stwarza poważne zagrożenia dla pozostałych jego uczestników. Zasadniczo na podstawie art. 24 ust. 1a ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym w razie stwierdzenia, że osoba prawna nie posiada organu uprawnionego do reprezentowania lub w składzie tego organu zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie, sąd rejestrowy, wyznaczając odpowiedni termin, może wezwać obowiązanych do powołania lub wyboru tego organu do wykazania, że organ został powołany lub wybrany albo że braki w jego składzie zostały usunięte. Wezwanie to skierowane może zostać do „obowiązanych do powołania lub wyboru tego organu”, czyli do wspólników lub członków innych organów danej osoby prawnej np.: rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, rady fundacji. Niewykonanie tego zadania przez podmioty zobowiązane umożliwia sądowi rejestrowemu nałożenie kary grzywny. Nie zawsze jednak procedura ta przynosi oczekiwane rezultaty. W przypadku niepowołania odpowiedniego organu sąd rejestrowy może skorzystać z uprawnienia wynikającego z art. 42 § 1 K.c. i ustanowić kuratora dla osoby prawnej (szerzej D. Wajda, Ustawa o zmianie ustawy, s. 527 i n.; Ł. Zamojski, Pozycja, s. 405 i n.).
Zgodnie z art. 603 K.p.c. kuratora dla osoby prawnej ustanawia sąd rejestrowy, w którego okręgu osoba ta ma lub miała ostatnią siedzibę. Wszczęcie postępowania może nastąpić z urzędu, jeżeli jest to uzasadnione ważnym interesem społecznym lub bezpieczeństwem obrotu i brak jest możliwości powołania organu uprawnionego do reprezentacji osoby prawnej. Postanowienie o ustanowieniu kuratora na podstawie art. 42 § 1 K.c. jest skuteczne i wykonalne z chwilą jego ogłoszenia, a gdy ogłoszenia nie było – z chwilą jego wydania. Ustanawiając kuratora dla osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego, sąd rejestrowy zarządza także jego wpis do rejestru. Zakres uprawnień kuratora wyznacza art. 42 K.c. oraz zaświadczenie wydane przez sąd rejestrowy. Zaświadczenie jest dokumentem służącym kuratorowi do legitymowania się i poświadczania, że jako przedstawiciel osoby prawnej uprawniony jest on do działania w zakresie wskazanym w jego treści. Zakres uprawnień kuratora określony w zaświadczeniu może być zmieniany przez sąd rejestrowy.
Nagła śmierć właściciela firmy transportowej
Przykład może opisywać sytuację, w której prezes i właściciel 99% udziałów w spółce transportowej nagle umiera. Wspólnik posiadający 1% udziałów nie ma odpowiednich kompetencji ani uprawnień, aby przejąć zarządzanie. W tym przypadku, aby zapewnić ciągłość działania firmy, sąd rejestrowy ustanawia kuratora, który tymczasowo zarządza spółką, dba o jej finanse i prowadzi negocjacje z kontrahentami, aż do czasu uregulowania kwestii spadkowych.
Zamieszanie w spółce deweloperskiej po śmierci wspólnika
W spółce deweloperskiej, gdzie główny wspólnik (zarazem prezes) posiadał 99% udziałów, jego nagła śmierć spowodowała konieczność szybkiego reagowania. Ze względu na długi proces spadkowy i brak możliwości szybkiego przejęcia udziałów przez spadkobierców, którzy przebywają za granicą, sąd mianuje kuratora. Kurator podejmuje decyzje w sprawach bieżących oraz kontynuuje prace nad rozpoczętymi projektami, mając na celu ochronę wartości firmy i interesów klientów.
Problemy w małej firmie produkcyjnej po śmierci jej lidera
Przedstawiony zostaje przypadek małej firmy produkcyjnej, gdzie prezes jednocześnie posiadał 99% udziałów. Po jego śmierci, reszta zespołu stanęła przed wyzwaniem braku osoby uprawnionej do podejmowania kluczowych decyzji. Sąd rejestrowy decyduje o ustanowieniu kuratora, który przeprowadza firmę przez okres niepewności, zajmuje się zarówno codziennymi operacjami, jak i strategią długoterminową, aby firma mogła przetrwać trudny okres.
Podsumowując, śmierć głównego wspólnika i zarządzającego spółką z o.o. może skutkować poważnymi wyzwaniami zarządczymi i operacyjnymi. W takich sytuacjach kluczowe jest szybkie ustanowienie kuratora przez sąd rejestrowy, co jest zgodne z art. 42 Kodeksu cywilnego. Dzięki temu możliwe jest tymczasowe zarządzanie spółką, które zapewnia ciągłość działania, zabezpiecza jej majątek oraz interesy wspólników i pracowników, do czasu rozwiązania kwestii spadkowych i formalnego wyboru nowego zarządu.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Radca prawny z kilkunastoletnim doświadczeniem, magister prawa, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie nieruchomości i prawie lokalowym (wykup mieszkań, najem, eksmisje, zasiedzenia itp.) oraz w prawie rodzinnym (rozwody, alimenty, podział majątku itp.). Doradza też wspólnotom mieszkaniowym i zarządcom nieruchomości (sam również ma uprawnienia zarządcy). Prowadzi własną kancelarię i reprezentuje naszych klientów w sądach.
Zapytaj prawnika
