Jak dochodzić swoich praw, gdy umowa o zbycie udziałów nie została zawarta w formie notarialnej?

Prawidłowa forma nabycia udziałów w spółce z o.o.

W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nabycie udziałów jest obwarowane koniecznością szczególnej formy takiej umowy. Zgodnie z art. 180 § 1 Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.) – zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Zatem dla ważności takiej umowy konieczna jest forma pisemna i poświadczenie podpisów przez notariusza. Umowa ustna nie wywołuje żadnych skutków prawnych, jakie wiążą się z nabyciem udziałów. Oświadczenie do załogi o tym, że ktoś jest udziałowcem, także nie stanowi o tym fakcie.

Czynność zbycia udziału, jego części lub ułamkowej części jest dokonana w momencie złożenia przez strony oświadczeń woli w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Nie chodzi więc o moment złożenia podpisów przed notariuszem czy moment uznania przed notariuszem złożonych wcześniej podpisów za własne, ale dla dokonania czynności konieczne jest ponadto w szczególności (chociaż nie wyłącznie – zob. następny akapit) poświadczenie tych podpisów przez notariusza, czyli sporządzenie przez niego dokumentu – klauzuli poświadczeniowej.

Ważność umowy zbycia udziałów spółki bez zachowania odpowiedniej formy

Zgodnie z art. 73 § 2 K.c. – jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną niż forma pisemna (a tak jest zgodnie z art. 180 K.s.h., zastrzegającym formę pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi dla czynności zbycia udziału, jego części lub ułamkowej części), czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Wynikająca z tego przepisu sankcja nieważności dotyczy czynności prawnej, a więc ma zastosowanie dopiero w przypadku, gdy oświadczenie woli (przy jednostronnych czynnościach prawnych) lub oświadczenia woli (przy umowach) zostały już złożone (w rozumieniu art. 61 § 1 K.c.).

Ustna umowa przedwstępna zbycia udziałów w spółce z o.o.

Jeżeli chodzi o umowę zbycia udziału, jego części lub ułamkowej części, będzie to dotyczyło w szczególności sytuacji, gdy oświadczenie woli zostało złożone drugiej stronie bez zachowania formy pisemnej. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w Pana przypadku.

Opisane okoliczności pozwalają jednak przyjąć, że mieliśmy do czynienia z umową przedwstępną sprzedaży udziałów. W tej jednak sytuacji niewiele to Pana ratuje. Zgodnie z art. 389 § 1 K.c.: „Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Paragraf 2 tego przepisu stanowi, że jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

Dalej przepisy dotyczące umowy przedwstępnej wskazują jej sutki w zależności od formy zawarcia. Nie jest tu przewidziana forma szczególna, dlatego też może być zawarta ustna umowa przedwstępna, jednak w zależności od tej formy interesy stron są mniej lub bardziej chronione. Zgodnie z art. 390 § 1 K.c. – jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania. Natomiast zgodnie z § 2 tego przepisu, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

Wezwanie wspólnika spółki z o.o. do zawarcia przyrzeczonej umowy

Innymi słowy, gdyby umowa przedwstępna sprzedaży udziałów w spółce przybrała formę pisemną z podpisem notarialnie poświadczonym, wówczas sąd mógłby nakazać prezesowi zawrzeć z Panem właściwą umowę. Ponieważ umowa była jedynie ustana, w takim przypadku może Pan liczyć jedynie na zwrot pieniędzy, które wpłacił Pan, licząc, że umowa zostanie ważnie zawarta.

Na tę chwilę w pierwszej kolejności proponuję pisemnie wezwać wspólnika spółki do zawarcia przyrzeczonej umowy, wskazując w piśmie termin, w jakim ma stawić się u notariusza w celu jej podpisania i poświadczenia podpisów. Jeśli wspólnik nie pojawi się w tym dniu na zawarciu umowy, zacznie pozostawać w zwłoce. Może Pan już wezwać go do zwrotu wpłaconych na poczet przyszłej umowy pieniędzy, a w razie braku reakcji – wystąpić o zwrot nienależnie pobranego świadczenia do sądu. Ma Pan świadka zawarcia umowy, a pokwitowania pracowników stanowią dowód utraconych pieniędzy.

Czy nieoficjalny „wspólnik” spółki może żądać zabezpieczenia na wypadek zbycia udziałów osobie trzeciej?

Nie ma możliwości blokowania podejmowania decyzji co do własnej własności przez inną osobę tylko z powodu tego, że nie chcemy, by nią rozporządzała. Zgodnie jednak z art. 730 Kodeksu postępowania cywilnego – w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.

Zgodnie z art. 755 K.p.c. – jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem oraz nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.

Postanowienie sądu zakazujące sprzedaży udziałów

Niestety, w Krajowym rejestrze Sądowym nie ma miejsca na wpisanie tego rodzaju zabezpieczenia, o jakie Panu chodzi. Pozostaje tylko postanowienie zakazujące sprzedaży.

Biorąc pod uwagę wyżej cytowane przepisy o podstawie udzielenia zabezpieczenia, musiałby Pan wykazać przed sądem, że ma umowę przedwstępną z prezesem spółki, ale on nie chce jej wykonać i istnieje ryzyko sprzedaży tych udziałów. Obawiam się jednak, że tu sąd nie uzna Pana roszczenia. Nie ma Pan bowiem, co wyżej wykazałam, roszczenia o zawarcie umowy sprzedaży, gdyż umowa przedwstępna nie została sporządzona w formie przewidzianej dla umowy przyrzeczonej.

Obawiam się, że nie jest Pan w stanie zablokować sprzedaży udziałów przez wspólnika spółki, którą jest Pan zainteresowany.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych - Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.