• Autor: Michał Kowalski
Mamy z żoną wspólność majątkową. Małżonka prowadzi od dawna własną praktykę lekarską, pracując na kontrakcie w szpitalu. Chcielibyśmy, aby otworzyła prywatny gabinet lekarski, w którym ja byłbym odpowiedzialny za organizację pracy, rejestrację itp. Nie pracowałbym nigdzie indziej. Na jakiej podstawie mógłbym pobierać za pracę wynagrodzenie? Czy mogę po prostu otworzyć własną działalność i świadczyć usługi na rzecz żony i ona byłaby moim jedynym usługobiorcą? Czy posiadając niezbędny dla jej pracy sprzęt medyczny, mógłbym go jej użyczyć za odpłatnością?
Z istoty wspólności majątkowej małżeńskiej wynika, że wszystko, co było nabyte w czasie trwania małżeństwa, stanowi majątek wspólny niepodzielny, dopóki trwa małżeństwo. Do majątku wspólnego małżonków w powyższym założeniu wchodzą również poszczególne składniki majątkowe przedsiębiorstwa prowadzonego przez jednego z małżonków (chodzi tu o np. wyposażenie sklepu, maszyny będące na stanie przedsiębiorstwa, zgromadzony towar, maszyny i urządzenia nabyte przed założeniem działalności etc.). Każdy małżonek, co do zasady, ma prawo zarządzać wspólnym majątkiem (art. 36 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego; dalej „K.r.o.”).
W przypadku firmy małżonka – to małżonek prowadzący dane przedsiębiorstwo jest uprawniony do zarządu tym przedsiębiorstwem, choć poszczególne składniki majątkowe tego przedsiębiorstwa wchodzą do majątku wspólnego. Małżonek prowadzący działalność gospodarczą jest uprawniony do np. decydowania o kierunku rozwoju firmy (np. prowadzenie gabinetu stomatologicznego), ale już do np. zaciągania zobowiązań przekraczających normalne potrzeby rodziny małżonek przedsiębiorca powinien uzyskać pisemną zgodę drugiego małżonka. Natomiast dla małżonka, który nie prowadzi działalności gospodarczej, przewidziane zostało jedynie podejmowanie niezbędnych bieżących czynności w przypadku np. choroby drugiego małżonka (przemijająca choroba) (art. 36 § 3 K.r.o.).
Powyższe powoduje, że o ile faktycznie możliwe jest używanie przez jednego małżonka składników majątku wspólnego w swojej działalności (tutaj byłby to sprzęt medyczny); o tyle używanie go poprzez dzierżawienie (najem) od drugiego małżonka jako osoby fizycznej stanowiłoby działanie niezgodne z prawem. Taka umowa byłaby nieważna, a zatem i opłaty z tego tytułu (czynsz najmu) nie stanowiłby kosztów utrzymania. W razie kontroli mogłoby dojść do uznania, że miało miejsce działanie na szkodę Skarbu Państwa i dopuszczenie się przestępstwa skarbowego.
W opisanej sytuacji (wspólność majątkowa co do sprzętu medycznego) użyczanie tego sprzętu przez jednego małżonka drugiemu i pobieranie za to opłat – nie wchodzi w rachubę.
Oddzielna działalność Pana i małżonki niewiele zmieni, gdy będzie ona Pana jedynym kontrahentem. Gdyby było ich wielu (wypożyczaliby różny sprzęt), wtedy nie powstałby zarzut obejścia prawa, nieuzasadnionych kosztów działalności u małżonki.
Zakupiony sprzęt medyczny żona miałaby prawo ująć w ewidencji środków trwałych oraz amortyzować. Należałoby przeanalizować, czy nie byłaby możliwa szybsza amortyzacja sprzętu.
Zobacz też: Działalność gospodarcza lekarz
Planowane jest, by Pan odpowiadał za organizację, rejestrację itp., nie pracując nigdzie więcej. Takie działanie prowadziłoby do uznania Pana za osobę współpracującą i konieczność odprowadzania za Pana składek na ubezpieczenie, tak jak za małżonkę. Składki ZUS zapłacone za osobę współpracującą stanowią koszt przedsiębiorcy. Składki na ubezpieczenie społeczne osoby współpracującej przedsiębiorca może zatem zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów, natomiast składkę zdrowotną może odliczyć od podatku, na tych samych zasadach, na jakich dokonuje tych odliczeń w przypadku własnych składek.
Sporadyczne, okazjonalne i drobne prace na rzecz małżonki prowadzącej działalność gospodarczą nie mogą być uznane za współpracę przy prowadzeniu biznesu. W takich sytuacjach wyłączony jest obowiązek podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Tak wynika z wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 28 października 2015 r. (III AUa 832/15).
Pan miałby zajmować się organizacją, rejestracja, umawianiem wizyt oraz innym sprawami administracyjnymi, urzędowymi. Tymi działaniami i sprawami zapewne nie zajmowałaby się małżonka. Trudno byłoby uznać, że Pana działania i pomoc miałaby charakter okazjonalny. W zasadzie byłyby to czynności, od których zależałoby prawidłowe funkcjonowanie gabinetu.
Na tej podstawie ZUS uznałby, że podlegałby Pan obowiązkowi ubezpieczenia jako osoba współpracująca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej. Współpraca oznacza pracę wykonywaną wspólnie z kimś innym, a zatem współpracujący ma istotny wpływ na tę działalność. Aczkolwiek wiele zależałoby od tego, jakie wykonywałby Pan czynności, ich częstotliwość i rozmiar. Czy pozwalałoby to uznać, że spełnione są kryteria współpracy przy prowadzonej przez małżonkę działalności w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o sus.
W sensie prawnym nie może stanowić współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej sporadyczne, podejmowane okazjonalnie, zajmujące nikłą ilość czasu wystawianie faktur czy doraźne wydawanie towaru.
W orzecznictwie uznaje się, że jedynie aktywność małżonka przedsiębiorcy przynosząca mu określone, stałe dochody może być uznana za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o sus. W konsekwencji rodzi wymóg podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o sus. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 30 września 2013 r. (III AUa 2274/12), wskazał, że: „za współpracującego przy prowadzeniu działalności pozarolniczej można uznać tylko taką osobę, która na rzecz tej działalności wykonuje prace takiego rodzaju, rozmiaru i częstotliwości, które mają wymiar ekonomiczny i organizacyjny na tyle istotny, że mogą być postrzegane jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności”.
Małżonka jako przedsiębiorca może zatrudnić Pana (współmałżonka) na takiej samej podstawie, jak innych pracowników, czyli spisując umowę o pracę, o dzieło lub zlecenie. Umowa o pracę i umowa o dzieło sprawiają, że pod względem ZUS współmałżonek traktowany jest jak osoba współpracująca, a nie pracownik, jeżeli strony umowy pozostają w związku małżeńskim oraz prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. O osobie współpracującej była mowa wcześniej.
Departament Ubezpieczeń i Składek ZUS w piśmie z dnia 11 maja 2013 roku pisze, że:
„Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 5 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz.1585, z późn. zm.) osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu. Stosownie do art. 11 ust. 2 ustawy, ubezpieczenie chorobowe dla osoby współpracującej ma charakter dobrowolny.
Definicja osoby współpracującej jest zawarta w art. 8 ust. 11 ustawy. Zgodnie z tym przepisem za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci drugiego małżonka dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności.
O statusie osoby współpracującej, w zakresie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, decyduje współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej, ścisła więź rodzinna z osobą prowadzącą tę działalność oraz prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. O czym mogłoby świadczyć przykładowo wspólne zamieszkiwanie i wspólne zaspokajanie potrzeb ze środków będących w dyspozycji wspólnoty (rodziny), np. wtedy, gdy ponoszone wydatki, np. czynsz, energia, zakup artykułów spożywczych itd., nie są rozliczane na poszczególnych członków gospodarstwa, tylko są ponoszone przez »rodzinę«. Natomiast bez znaczenia dla ustalenia obowiązku ubezpieczeń osoby współpracującej ma adres zameldowania.
Jednocześnie na podstawie art. 8 ust. 2 ustawy – jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących dla celów ubezpieczeń społecznych, jest traktowany jako osoba współpracująca. W konsekwencji, gdy osoba prowadząca działalność gospodarczą zatrudni na podstawie umowy o pracę swojego współmałżonka, z którym pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, to dla celów ubezpieczeń społecznych osoba ta jest traktowana jako osoba współpracująca.
Zasada ta nie obowiązuje natomiast, gdy osoba prowadząca działalność zawiera z własnym współmałżonkiem umowę zlecenie. Warunkiem jest jednak, aby treść zawartej umowy i okoliczności jej wykonywania, odpowiadały warunkom określonym przepisami Kodeksu cywilnego. W konsekwencji, jeżeli współmałżonek będzie wykonywał faktycznie umowę zlecenie, to będzie podlegać ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu jako zleceniobiorca.
W wątpliwych przypadkach właściwa jednostka terenowa Zakładu może przeprowadzić postępowanie wyjaśniające celem ustalenia, czy dana osoba została prawidłowo zgłoszona do ubezpieczeń.”
Uwaga! Istotny jest zwrot: „Warunkiem jest jednak, aby treść zawartej umowy i okoliczności jej wykonywania, odpowiadały warunkom określonym przepisami Kodeksu cywilnego.”.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Michał Kowalski
Radca prawny, ukończył aplikację radcowską przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Kielcach. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie oświatowym, prawie pracy i ubezpieczeń społecznych. Prowadzi własną kancelarię, a w zakresie swojej praktyki zawodowej świadczy usługi w szczególności dla nauczycieli i szkół, ale także dla innych grup pracowników i pracodawców. Z powodzeniem udziela pomocy prawnej w systemie elektronicznym.
Autor licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego. Prowadzi również szkolenia dla nauczycieli i pracowników.
Zapytaj prawnika
